سوادکوه شهری سرسبز در مازندران در منطقه البرز مرکزی است که توسط کوه و جنگل احاطه شده است. شهری با طبیعتی جذاب که مقصد محبوب گردشگران است. آب و هوای این شهر معتدل و نیمه مرطوب است. به دلیل وجود مراتع سرسبز در منطقه ، مشاغل اصلی مردم کشاورزی و دامداری است. علاوه بر این ، معدن ذغال سنگ پل سفید بخشی از درآمد این شهر را تشکیل می دهد.
واقع شدن در همسایگی راههای اتصال شمال به جنوب ایران ، نقشی حیاتی در توسعه شهر دارد. پل سفید در مسیر تهران به مازندران واقع شده است. علاوه بر این ، راه آهن تهران-شمال از این منطقه عبور می کند. آبشار گازو در منطقه شیرگاه ، یکی از اطراف سوادکوه ، در قلب یک جنگل سرسبز از جاذبه های طبیعی شهر سوادکوه است. این آبشار نزدیک به زیارتگاهی معروف به Setan-e Gazo است. دریاچه شورمست یکی دیگر از جاذبه های طبیعی سوادکوه است.
این دریاچه نزدیک پل سفید است که در قلب درختان جنگل بالای کوه شکل گرفته است. پل ورسک در مسیر راه آهن تهران-شمال در روستای ورسک احداث شد. این پل از مشهورترین و زیباترین قسمت های راه آهن تهران - شمال است. سایر پل های معروف به سه خط طلا (سه خط طلایی) نقاط شگفت انگیز این راه آهن است که بعد از پل ورسک بین روستاهای ورسک و گادوک قرار گرفته است. آبشار ورسک یکی دیگر از جاذبه های گردشگری روستای ورسک است.
منطقه جنگلی اوریم ، ارفا کوه ، جنگل هلیدار ، غار زنگیان و غار کیجکچال دیگر جاذبه های طبیعی سودکوه هستند. جنگل راش (راش) اطراف روستای سنگده در فصل پاییز جلوه ای بی نظیر دارد که مقصد طبیعت گردان است. دریاچه سد لافور یا سد البرز یکی دیگر از مناطق جذاب سوادکوه است که در تقاطع سه رودخانه ایجاد شده است.
این سد بزرگ در منطقه ای جنگلی قرار گرفته است که اطراف آن می توان مناظر جذاب بسیاری را مشاهده کرد. قلعه Kangelo یکی از جاذبه های تاریخی گردشگری سوادکوه در 20 کیلومتری جنوب شرقی دوآب است. بازدید از برج لاجیم واقع در روستایی به همین نام نیز بسیار توصیه می شود. سوادکوه مکان مناسبی برای خرید گیاهان دارویی است. پارچه های چوبی ، نمدی ، گلیم بافی ، جاجیم و دلیجی از صنایع دستی سوادکوه جالب است. تیرنگ پستی ، کوماج و حلوا از غذاهای خاص شهرستان سوادکوه هستند.
شهرستان به دو منطقه تقسیم می شود:
منطقه مرکزی
منطقه شیرگاه
این شهرستان چند شهر دارد: زیرآب شیرگاه آلاشت پل سفید سواد کوه با مساحت 2444 کیلومتر مربع (942 متر مربع) در مرکز استان مازندران قرار دارد. از شمال به قائم شهر ، از غرب به بابل ، از شرق به ساری ، از جنوب به رشته کوه البرز و تهران و از جنوب شرقی به استان سمنان محدود می شود. قسمت اصلی این شهر در یک دره ، در منطقه البرز مرکزی ، محل عبور رودخانه تالار واقع شده است.
بلندترین قله سواد کوه ، ارفع کوه است ، با ارتفاع 3500 متر (11،500 فوت). مهمترین رودخانه های جاری در این شهر تالار و بابل رود هستند که از رشته کوه البرز که در جنوب شرقی و جنوب غربی سواد کوه ایستاده اند سرچشمه می گیرند. این رودخانه ها زمین های زراعی بابل ، بابلسر و قائم شهر را آبیاری می کنند.
این منطقه کوهستانی با در نظر گرفتن دو منطقه کوهستانی در شمال و کوهپایه ای در جنوب دارای آب و هوایی معتدل و مرطوب است و هوا در جنوب خشک و سرد است. مهمترین جاذبه های طبیعی سواد کوه عبارتند از: دریاچه شور مست ، در مجاورت روستایی به همین نام ، آبشار گازو در دهکده لفور ، آبشارهای شیرگاه و گدوک ، کوههای ارفع کوه ، سنگر و قدمگاه ، در دهکده Rassto Pei و Shervin کوه در دهکده Valu Pei؛ و شهر آلاشت.
قلعه کنگلو خطیرکوه
از جاده خطیرکوه – دوآب می توانید به قلعه کنگلو دسترسی داشته و قسمت های اولیه جاده آسفالته و بقیه خاکی است در سمت چپ با عبور از پل سیمانی جدید الاحداث راه پر پیچ و خم و صعب العبور روستای کنگلو (کنگله لی = زنبور) منشعب می شود که طول آن 16 کیلومتر است. در فاصله یک کیلومتری جنوب این روستا در ارتفاعی پایین تر، قلعه کنگلو قرار دارد
نمای خارجی قلعه را یک باروی عظیم سنگی تشکیل داده که در قسمت میانی و طرفین آن، برج های دیده بانی تعبیه شده است. فضای داخلی این قلعه با توجه به بقایای آن، مدور و در دو طبقه ساخته شده بود که قسمت عمده آن از بین رفته و در حال ویرانی است. عمده مصالحی که در ساختمان قلعه به کار رفته عبارتند از؛ سنگ لاشه با ملات آهک و سنگ ریزه. با توجه به وضعيت معمارى و سفال ها، مى شود احتمال داد كه اين قلعه در دوره ساسانى يا اوايل عهد اسلامى، به تقليد از شيوه معماری دوره ساسانى بنا شده است. هرچند اثبات اين مطلب نيار به بررسى و كاوش بيشتر دارد.
قلعه کنگلو زمانی در سه طبقه احداث شده بود اما با توجه به از بین رفتن بخش اعظمی از معماری طبقه سوم، کار کاوش در فضاهای طبقه دوم به روش ارگانیک آغاز شد. در این طبقه سه فضا، یکی در وسط به شکل مستطیل و دو دیگر به شکل نیم دایره در دو طرف آن کشف شد و حفاری آن ها تا روی کفی از جنس ملات گچ که در نتیجه پر نمودن طبقه اول احداث شده است، ادامه یافت. عناصر معماری مکشوف شامل دیوارهای جدا کننده، طاق و قوس پنجره، طاقچه و ورودیها، با چسباندن شمارههای لوکس و شناسههای عمق و لایه مستندسازی و سپس اطلاعات و شناسنامه هر یک از عناصر پس از برداشتهای فنی، مرقوم شده در کنگلو نشانههایی مانند اشیایی با علائم میتراییسمی یافته شده که نشان می دهد این مکان نیایشگاه مهر (میترا) بوده است.
غار اسپهبد خورشید یا کرکیل دژ، در ناحیه دوآب شهرستان سوادکوه قرار دارد غار اسپهبد خورشید بر سینه خطیر کوه قرار داشته و در متون تاریخی به نام طاق عایشه گرگیلی دژ نیز خوانده شده است. در زبان مردم منطقه سوادکوه این غار به نام “لاپ کمر” معروف است. همچنین مردم روستای خطیرکوه و روستاهای اطراف این غار را به نام “دیوکالی” به معنای “غار دیو” می شناسند.
اسپهبد خورشید فقط یک غار نیست،میتوان آن را قلعه هم نامید. قلعهای که دیواره دارد و داخلش اتاقکسازی شده است. این غار بر روی یکی از کوه های آهکی منطقه به وجود آمده و داخل غار شاهد سنگ های استامیک هستیم که مانند قندیل به کف غار خیرهاند. تمام این زیباییها میتواند هم جنبه توریستی داشته باشد و هم جنبه تاریخی. برای این کار گروهی از کوهنوردان استان مازندران شروع به نصب میخ هایی بر دهانه غار اسپهبد خورشید کردهاند تا در آیندهای نه چندان دور حداقل گروههای کوهنوردی و سنگنوردی بتوانند به داخلش بروند.
قوس دهانه غار، یکی از عظیمترین دهانههای غار طبیعی دنیا است. طول قوس طاق طبیعی و عظیم غار چهل متر بوده و درون غار بصورت تالاری بیضی شکل است. در برابر غار دیواری با سنگ و ساروج چیده شده و تا مدخل آن ادامه دارد. بنای این دیوار به دوره ساسانیان باز میگردد. در مقابل غار پرتگاه مهیبی قرار دارد که ورود به آن را بسیار مشکل میسازد. به دلیل وجود آب آشامیدنی در غار، در گذشته امکان مقاومت به مدت طولانی در آن وجود داشته است. داخل غار دارای اتاقهایی است که قدمت ساخت آنها به دوره ساسانیان باز میگردد.
این غار به عنوان دژی طبیعی، همواره مورد استفاده اسپهبدان طبرستان بوده است. در صدر اسلام و همزمان با شورش مردم طبرستان، این غار مامن ونداد هرمز بود.
وجه تسمیه طاق عایشه گرگیلی دژ چنین در دوره اسلامی زنی به نام عایشه در این دژ متحصن شده بود و جمعی از دزدان و راهزنان را به دور خود جمع کرده بود و کرکیل غارت میکردند از این جهت آن را عایشه کرکیل دژ گفتهاند. در نزدیکی این غار بقایای قلعهای قرار دارد که به قلعه باجیگران معروف است
پل و سه خط طلاپل ورسک در دره و روستای ورسک، پل ورسک از شاهکارهای مهندسی زمان خویش به حساب می آمده است. این پل در زمان حکومت رضاشاه در ایران توسط آلمانیها به رهبری سرمهندس اتریشی خود یعنی والتر اینگر ساخته شد عظمت این پل که در واقع دو کوه عظیم و سخت را به یکدیگر اتصال می دهد ستودنی است. این پل راه ارتباطی راه آهن سراسری شمال جنوب بوده که با شگفتی تمام و با ابزار آلات بسیار ساده مانند دینامیت و دریل دستی ساخته شده بود و در ساخت آن از هیچ سازه فلزی استفاده نشده است. این پل در دوران جنگ جهانی دوم پل پیروزی نامیده میشد.
این بنا از ملات سیمان و شن شسته شده و آجر ساخته شده و در ساختمان آن از آرماتور استفاده نشده است. به بیان دیگر این بنا از ملات غیر مسلح ساخته شده است. پل ورسک در شمار مهمترین آثار فنی مهندسی راه آهن شمال ایران محسوب میشود و آب و هوای اين روستا، تحت تأثير اقليم کوهستانی، در زمستان ها سرد و در بهار و تابستان معتدل و مطبوع است. دو رودخانه ورسک و گتو در کنار آبادی جريان دارند. پل شاه عباسی از آثار تاريخی روستای ورسک است
پارک جنگلی جوارم سوادکوه
در مسیر فیروزکوه، جایی میان شهر زیرآب و شهر شیرگاه قرار دارد. به طور دقیق تر در فاصله حدود 6 کیلومتری شمال تا شمال غربی شهر زیراب و 11 کیلومتری جنوب شهر شیرگاه و در ضلع شرقی جاده آسفالته فیروزکوه قرار دارد.
پارک جنگلی جوارم به خاطر پوشش زیبای گیاهی دارای استعدادهای گردشگری است دارای سفره خانه سنتی، سرویس بهداشتی، آلاچیق و سکوهای اسکان و محوطه بازی کودکان، ساختمان نگهبانی، جاده آسفالت و شن ریزی مناسب و سه محوطه پیک نیک، نمازخانه و فروشگاه است که این امکانات این پارک جنگلی را آماده پذیرایی از مسافران و گردشگران کرده است. همچنین باید اشاره کرد که با نصب دکل تقویت آنتن تلفن همراه اکثر این منطقه آنتن دهی خوبی دارد.
گونههای جانوری رایج در این جنگلها می توان به گراز، شغال، شوکا، خرگوش، گرگ، جوجه تیغی (تشی)، قرقاول، ابیا، قمری، فاخته و… اشاره کرد. که البته شکار حیوانات و پرندگان داخل عرصه ممنوع می باشد.
گونههای گیاهی رایج در جنگلهای جوارم ممرز، انجیلی، راش، کلهو، افرا، توسکا، گردو، کرات، شب، خسب، بلوط، لرگ، شیردار، توت آزاد، انجیر و نمدار است همچنین چشمههای متعدد، مناظر چشم نواز و بکر از جمله ویژگیهای بارز جنگل جوارم هستند.
آبشار گزو با ارتفاع تقريبی 75 متر در كنار امامزادهای معروف به سه بزرگوار گزو در فاصله 15 كيلومتری زيرآب سوادكوه قرار دارد. پس از طی جاده خاکی در این جنگل زیبا به امامزاده برادران گزو می رسیم. البته در طول مسير به دو راهی های زيادی وجود دارد كه با تابلوی به طرف امامزاده گزو راه كاملا مشخص مي شود. از امامزاده تا آبشار بمدت نیم ساعت پیاده روی به سمت پایین جنگل با یک شیب نسبتا تند فاصله داریم. بهشت گمشده و چشمه دلاسره نیز در همین منطقه واقع است. مسير ارتباطی آن راه روستايی جمشيد آباد زيرآب و ديگری از جاده لفور در پشت سد البرز در جاده كارسنگ است. برای دسترسی به آن یک ساعت و نیم پياده روی سبک نیاز است. وضعيت اسكان بصورت آزاد در دل جنگل می باشد.
ارفع کوه یا ارفه کوه (ارفعه کوه هم گفته می شود) در منطقه البرز شرقی به ارتفاع 2750 متر یکی از قلل مرتفع و مهم منطقه است که در روستای ارفعده از توابع شهرستان سواد کوه قرار دارد. ارتفاع روستای ارفعه ده 1530 متر از سطح دریا می باشد. ارفع کوه در منطقه ای بسیار خوش آب و هوا قرار دارد که چشم اندازی وسیع به بسیاری از قله هایی معروف دارد. در دامنه های این کوه کشاورزی و دامداری از مشاغل مهم محسوب می گردد.
با دیدن آبشار جنگل نوردی کنید. مسیر ارفه ده هم مسیر زیبا است. منطقه ارفه از نظر تنوع جانوری دارای خرس گرگ گراز و پلنگ نیز می باشد. طول مسیر صعود از روستا تا قله 6 کیلومتر می باشد و مسیر جنوبی طول مسیر فرود نیز 9 کیلومتر می باشد مسیر شمالی و تراورس که شامل 5 کیلومتر فرود و 4 کیلومتر تراورس با شیب ملایم می باشد.
در جاده فیروزکوه پیش می روید بعد از دو راهی خطیر کوه به رستورانی به نام چاپارخانه می رسید رستوران در سمت چپ جاده قرار دارد در مقابل آن جاده ای به طول 6 کیلومتر وجود دارد که نیمی از آن آسفالت و نیمی از آن خاکی است. یا به عبارتی بعد از عبور از فیروزکوه و روستای معروف ورسک به منطقه ای به نام چاپارخانه یا دم زنون که نام رستوران های منطقه می باشد میرسید.
در تابستان پاکوب و مشخص و در زمستان پوشیده از برف است که در مسیر کوهستانی به برف کوبی نیاز است. بخشی از مسیر جنگلی است که هر فصل زیبایی بی نظیر خود را آشکار کرده و بخشی دیگر کوهستانی است که به خط الراس منتهی می شود.طول مسیر آب ندارد، مسیر کاملا تحت پوشش شبکه همراه اول است.
ورودی روستا یک امامزاده وجود دارد که با دو اتاق تقریبا ظرفیت 25 الی 30 نفر را دارد و چشمه جوشانی در حیاط این امامزاده در تمام فصول سال جاری است. در داخل روستا نیز یک حسینیه وجود دارد که به مراتب بزرگتر از امامزاده می باشد
روستا و دریاچه شورمست در جنوب استان مازندران و در جنوب غربی شهرستان سوادکوه، شهر پل سفید قرار داردو تنها دریاچه طبیعی شهرستان سوادکوه که وسعت آن 15هزار متر مربع و عمق آن 5 متر است که به پانزده متر هم می رسد. دریاچهٔ طبیعی شورمست، در 6 کیلومتری غرب شهر پل سفید و در ارتفاعات مشرف به این شهر در مجاورت روستای شورمست واقع شده است. منظره این دریاچه با جنگل اطراف آن که از درختان کهنسال و بلند قامت توسکا پوشیده شده، آن را به یکی از زیباترین اماکن موجود در شهرستان سوادکوه تبدیل ساخته است. همواره مسافران، طبیعت گردان و ماهیگیران زیادی از این دریاچه بهره برداری میکنند.
تا بالای روستا و ورودی دریاچه نیم ساعت پیاده روی دارد هرچند می توان با ماشین هم مناسب جاده های کوهستانی هم رفت. جاده خاکی شیب دار و پیچ در پیچ که از کنار ویلاها و باغهایی می گدرد که با ارتفاع گرفتن از روستا داخل بافت جنگلی شده و از جاده فیروزکوه دور میشود. تقریبا تا انتهای جاده خاکی نشانهای از دریاچه نیست زیرا دریاچه در گودالی نسبتا بزرگ واقع شده است که ورودی آن با حصار و دیواری کوتاه نمایان است.
در اطراف دریاچه، تاسیسات استخراج زغال سنگ، پل ورسک، امامزاده عبدالحق زیرآب، برج تاریخی لاجیم، قلعه کنگ لو، امامزاده شابالوفلورد، امامزاده سامولا ارفعده، کوه های صخرهای خروا و نروا و مکان و چشم اندازهای زیبای طبیعی کنارهم هستند تا روزها علاقهمندان به طبیعت، هنر، تاریخ، صنعت، ورزش را به نحو ی پر نماید.